Chào bác sĩ, tôi vẫn nghe nói về tai biến mạch máu não nhưng thực sự chưa biết rõ về bệnh lý này, bác sĩ có thể chia sẻ về các nguyên nhân gây bệnh lý này không? (Văn Hùng, Yên Bái)
Chào bạn Văn Hùng, cảm ơn bạn đã tin tưởng gửi câu hỏi về cho chúng tôi. Tai biến mạch máu não là bệnh lý nguy hiểm và là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 3 sau bệnh ung thư và bệnh tim mạch. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tai biến mạch máu não còn gọi là đột quỵ (stroke), là các khiếm khuyết chức năng thần kinh xảy ra đột ngột, với các triệu chứng khu trú hơn là lan tỏa, tồn tại trên 24 giờ hoặc tử vong trong vòng 24 giờ, không phải nguyên nhân chấn thương. Ở Việt Nam, tỷ lệ mắc tai biến mạch máu não đang gia tăng ở mức đáng lo ngại đối với cả hai giới nam và nữ ở các lứa tuổi. Theo thống kê ở các bệnh viện tuyến tỉnh, thành phố qua từng thời kỳ 3-5 năm cho thấy tỷ lệ người bệnh vào điều trị nội trú tăng 1,7-2,5 lần. Vậy nguyên nhân gây ra bệnh lý này là gì?
Có hai loại tai biến mạch máu não chính, đó là thiếu máu cục bộ và xuất huyết não. Ngoài ra còn một dạng nữa là thiếu máu cục bộ thoáng qua – đôi khi được gọi là ministroke là tình trạng tạm thời làm gián đoạn lưu lượng máu qua não.
Gần 90% các trường hợp tai biến mạch máu não là thiếu máu cục bộ. Tình trạng này xảy ra khi động mạch não bị hẹp hoặc bị chặn, làm lưu lượng máu bị giảm (thiếu máu cục bộ). Thiếu lưu lượng máu sẽ làm mất oxy và chất dinh dưỡng cho các tế bào não, các tế bào có thể bắt đầu chết trong vòng vài phút. Nguyên nhân gây thiếu máu cục bộ phổ biến nhất là:
- Huyết khối: Xảy ra khi cục máu đông (huyết khối) hình thành trong động mạch cung cấp máu cho não. Cục máu đông thường hình thành ở khu vực bị tổn thương do xơ vữa động mạch – trong đó động mạch bị tắc do mảng. Quá trình này có thể xảy ra ở động mạch cảnh – động mạch cổ mang máu đến não, cũng có thể trong các động mạch khác ở cổ hoặc não.
- Tắc mạch: Do thuyên tắc xảy ra khi cục máu đông hoặc các mảnh vỡ khác trong mạch máu (thường trong tim) làm các động mạch não bị thu hẹp dòng chảy. Nó thường gây ra do tim đập bất thường (rung nhĩ). Nhịp tim bất thường có thể dẫn đến đông máu trong tim và hình thành các cục máu đông rồi đi đến những nơi khác trong cơ thể.
Xuất huyết não chiếm tỷ lệ thấp hơn, chỉ khoảng 10 – 15%, thường diễn biến rầm rộ hơn, nguy cơ tử vong cao hơn. Xuất huyết xảy ra khi mạch máu trong não bị rò rỉ hoặc vỡ, là hậu quả của một số các vấn đề ảnh hưởng đến mạch máu, như cao huyết áp không kiểm soát được (tăng huyết áp) và điểm yếu trong thành mạch máu (chứng phình động mạch). Một nguyên nhân ít gặp hơn gây ra bệnh xuất huyết là vỡ dị dạng động tĩnh mạch (AVM) – bất thường mạch máu lúc mới sinh. Có hai loại xuất huyết:
Xuất huyết trong não: Một mạch máu trong não bị vỡ, máu tràn vào các mô xung quanh não, gây tổn thương các tế bào. Các tế bào não vùng bị rò rỉ tước mất máu và cũng bị hư hại. Huyết áp cao là nguyên nhân phổ biến nhất của xuất huyết não. Theo thời gian, cao huyết áp có thể làm cho các động mạch nhỏ bên trong não trở nên giòn và dễ bị nứt và vỡ.
Xuất huyết dưới màng nhện: Còn gọi là xuất huyết màng não, không xếp vào xuất huyết não, vì máu chảy trong khoang màng nhện bên ngoài não. Chảy máu bắt đầu ở động mạch trên hoặc gần bề mặt của não, sau đó có thể tràn vào không gian giữa các bề mặt của não và hộp sọ, khi đó gọi là xuất huyết não – màng não. Chảy máu này thường được báo hiệu bởi nhức đầu dữ dội đột ngột. Loại này thường là do vỡ phình mạch, có thể phát triển theo độ tuổi hoặc có mặt từ khi sinh ra. Sau khi xuất huyết, các mạch máu trong não có thể mở rộng và thu hẹp thất thường (co thắt mạch), gây tổn thương tế bào não bằng cách tiếp tục hạn chế lưu lượng máu đến các bộ phận của não.
Ngoài các nguyên nhân này thì còn có các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ tai biến mạch máu não. Một số yếu tố cũng có thể làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch, đó là:
- Tiền sử gia đình hoặc cá nhân đã từng bị tai biến, đau tim hoặc cơn thiếu máu não thoáng qua.
- Trên 55 tuổi, tuổi càng cao, nguy cơ tai biến càng cao
- Cao huyết áp
- Rối loạn chuyển hóa lipid máu, đặc biệt là tình trạng tăng LDL-Cholesterol
- Hút thuốc lá hoặc tiếp xúc với khói thuốc lá
- Mắc bệnh bệnh tiểu đường
- Thừa cân, béo phì
- Ít hoạt động thể lực
- Mắc bệnh tim mạch, bao gồm cả suy tim, rung nhĩ, tim bẩm sinh, viêm cơ tim, hoặc loạn nhịp
- Sử dụng thuốc tránh thai hoặc liệu pháp hormon bao gồm estrogen
- Uống nhiều rượu, bia
- Tăng homocystein: Homocysteine là sản phẩm chuyển hoá của axit amin methionine liên quan tới vitamin B6, vitamin B12 và axit folic. Các nghiên cứu gần đây đã nhận thấy tăng homocysteine và các sản phẩm chuyển hoá của methionine với tăng nguy cơ của đột quỵ. Như vậy khi các nguyên nhân của thiếu máu não cục bộ không tìm thấy cần tìm yếu tố homocysteine.
- Sử dụng ma túy như cocaine và methamphetamine…
Dự phòng được coi là biện pháp tốt nhất để điều trị tai biến mạch máu não, bởi vì khi đã xảy ra tai biến rồi, việc điều trị để phục hồi là rất khó khăn, nếu không muốn nói là không thể hồi phục hoàn toàn. Bạn có thể điều chỉnh chế độ ăn và lối sống. Trong đó nên ăn nhạt, hạn chế thức ăn giàu đạm, ăn nhiều rau, uống nhiều nước, ngày uống 2 – 3 lít nước. Không nên ăn mỡ và phủ tạng động vật, hạn chế ăn thức ăn chế biến sẵn. Bỏ hút thuốc là (nếu có), uống ít rượu bia, các chất kích thích, hạn chế đồ uống có ga. Tăng cường luyện tập thể dục thể thao, giúp tăng sức khỏe thể lực, hạn chế béo phì. Chọn môn thể thao nào cũng được miễn là không có chống chỉ định, phù hợp với độ tuổi và sở thích. Thời gian luyện tập ít nhất là 60 phút mỗi ngày và ít nhất 5 ngày mỗi tuần.
Bạn cũng có thể tham khảo việc bổ sung thêm Omega-3 hàng ngày. Cơ thể không tự tổng hợp được Omega-3 nên phải bổ sung từ thực phẩm chức năng. Omega-3 đem lại nhiều lợi ích đối với sức khỏe tim mạch như hỗ trợ giảm mỡ máu, hỗ trợ giảm nguy cơ xơ vữa động mạch, hỗ trợ giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch do xơ vữa động mạch, nhờ đó giúp phòng ngừa các biến chứng khác như tai biến mạch máu não, đột quỵ tim, đột quỵ não,… Việc bổ sung Omega-3 hàng ngày là phương pháp hiệu quả giúp hỗ trợ kiểm soát huyết áp và phòng ngừa biến chứng tim mạch. Bạn nên lựa chọn Omega-3 dạng Triglycerid để đạt được hiệu quả tốt nhất nhờ chứa EPA và DHA hàm lượng cao, giàu EPA để bổ sung mỗi ngày.
Hi vọng những chia sẻ này sẽ cung cấp thông tin hữu ích giúp bạn hiểu và biết cách ngăn ngừa, phòng bệnh tai biến mạch máu não từ sớm và hiệu quả.
